Η εφηβεία είναι το τελευταίο αναπτυξιακό στάδιο στη ζωή του ανθρώπου, μια περίοδος που σηματοδοτεί πολλά νέα ξεκινήματα.
Ο έφηβος διανύει το τελευταίο στάδιο πριν την ωρίμανση και διαθέτει χαρακτηριστικά γνωρίσματα που θυμίζουν τόσο την παιδική όσο και την ώριμη ηλικία, είναι δηλαδή η περίοδος που προετοιμάζεται για την ενήλικη ζωή.
Χαρακτηριστικά γνωρίσματα εφηβείας
- Αλλαγές σε βιοσωματικό επίπεδο
- Αλλαγές σε νευροφυσιολογικό επίπεδο
- Αλλαγές σε ψυχολογικό επίπεδο
Στάδια ψυχικής εξέλιξης του εφήβου:
Εσωτερικής απομόνωσης/ αυτοδιερεύνησης:
Η εφηβεία είναι η περίοδος ανακάλυψης του εαυτού. Ο έφηβος, επιθυμεί να μένει μόνος του και ν’ ασχολείται με ερωτήματα του τύπου «ποιος είμαι», «πώς είμαι», «πώς θα ήθελα να είμαι»
Νιώθει ότι κανείς δεν τον καταλαβαίνει και είναι ιδιαίτερα ευσυγκίνητος. Είναι υπερευαίσθητος, θίγεται και προσβάλλεται πολύ εύκολα
Διερευνά τις δεξιότητές του και δοκιμάζει τα όρια του. Έχει έντονη διάθεση για περιπέτεια και ρίσκο
Συνομιλεί με τον εαυτό του μέσα από μια σειρά τελετουργικών πράξεων π.χ. γράφει ημερολόγιο, κοιτάζεται πολλές ώρες στον καθρέφτη και μοιάζει σαν να ακολουθεί ένα είδος ασκητισμού
Επιθυμεί να επιλέγει τον προσωπικό του χώρο, το ντύσιμό του, τους φίλους του, τον τρόπο που διασκεδάζει
Ο έφηβος αρχίζει να βιώνει το σώμα του ως κάτι που του ανήκει. Μέσα από το σώμα του εκφράζεται η σχέση με τους γονείς του, με τον εαυτό του και με το άλλο φύλο
Οι έφηβοι είναι ρομαντικοί: οι νέοι αυτής της ηλικίας έχουν οράματα και σχέδια για ένα κόσμο πιο δίκαιο, έντιμο και καλό
Αναζήτηση φίλων με κοινά ενδιαφέροντα:
- Ο έφηβος αναζητά έναν εγκάρδιο φίλο με τον οποίο μοιράζεται τα μυστικά του
- Ο φίλος λειτουργεί στην εφηβεία σαν καθρέφτης του εαυτού
- Καταφεύγει στην ομάδα συνομηλίκων στην προσπάθειά του να σπάσει τους εξαρτητικούς δεσμούς με την οικογένειά του
- Αναζητά την ομαδικότητα μέσα από συνομήλικους του ίδιου φύλου
Στροφή προς το περιβάλλον/ Σχέσεις με τους ενήλικες:
Ο έφηβος αντιμετωπίζει με αντιδραστική στάση κάθε πρόσωπο εξουσίας
Εξαιτίας της αμφισβήτησης που δείχνει προς τους εκπαιδευτικούς, αλλάζει κάποιες φορές και η σχολική του επίδοση
Δεν ανέχεται να τον μειώνουν, να τον απομονώνουν και να τον περιορίζουν. Απαιτεί να του συμπεριφέρονται ως ενήλικα
Αρχίζει να διαπραγματεύεται, αναζητά τον διάλογο, υπερασπίζοντας με πάθος τις απόψεις του και επιθυμεί να έχει ελευθερία λόγου και κινήσεων
Οι έφηβοι είναι ισχυρογνώμονες και πεισμώνουν πολύ: συνήθως όμως τα θέματα για τα οποία επιμένουν δεν είναι τόσο σημαντικά για τη ζωή τους
Οι γονείς των εφήβων
Οι γονείς των εφήβων, βλέποντας τα παιδιά τους να μεγαλώνουν και να διανύουν τη δεύτερη και ίσως καθοριστικότερη κρίση προσωπικότητας, θορυβούνται ιδιαίτερα
Οι έφηβοι συχνά προκαλούν αναταραχές στην πραγματικότητα της οικογένειας, ωστόσο αυτό δεν είναι απόλυτο. Κάποιοι έφηβοι θα επαναστατήσουν, κάποιοι άλλοι θα προβούν σε ειρηνικές επαναστάσεις, ενώ άλλοι θα προτιμήσουν τη φυγή και την απόσυρση και άλλοι απλώς θα συνεχίσουν ομαλά την πορεία τους
Οι σύγχρονες έρευνες δείχνουν ότι η «θύελλα και ορμή», η έντονη θυμική αναστάτωση της εφηβείας αποτελεί μάλλον μύθο και ότι οι έφηβοι που είχαν τα προηγούμενα χρόνια καλή σχέση με τους γονείς τους θα συνεχίσουν να έχουν την ίδια σχέση με αυτούς (Block, Block & Morrison, 1981)
Οι γονείς ωστόσο φοβούνται την εφηβεία. Τι φοβούνται;
Τα ναρκωτικά, τις επιρροές που θα δεχτεί το παιδί τους από παρέες συνομηλίκων κ.τ.λ.
Αυτό που κορυφώνει τους φόβους των γονέων είναι ότι χάνουν τον έλεγχο του παιδιού
Οι γονείς φοβούνται μήπως μείνουν μόνοι. Ο φόβος της μοναξιάς ή της μείωσης των μελών της οικογένειας αναζωπυρώνει άγχη. Η αυτονόμηση του εφήβου είναι επιθυμητή από τους γονείς, αλλά ταυτόχρονα – σε ασυνείδητο επίπεδο – μπορεί να είναι και απευκταία
Γονικοί τύποι και συμπεριφορά εφήβων
Οι έφηβοι αυταρχικών γονέων είναι αγχώδεις, αποσυρμένοι, φοβισμένοι και επιφυλακτικοί. Είναι υπάκουοι στο σπίτι και διακρίνονται από χαμηλή αυτοεκτίμηση. Εμφανίζουν χαμηλότερη επίδοση στο σχολείο ενώ ένα χαρακτηριστικό που τους διαφοροποιεί είναι η δυσκολία στην κοινωνικοποίηση καθώς δεν διακρίνονται από επαρκείς κοινωνικές δεξιότητες.
Εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα κατάθλιψης αλλά και παραβατικής συμπεριφοράς
Οι έφηβοι των ανεκτικών – επιεικών γονέων παρουσιάζουν μεγάλη πιθανότητα να έχουν απουσίες στο σχολείο, ακόμα και να το διακόψουν, δεν έχουν το αίσθημα της υπευθυνότητας
Συμμορφώνονται στην ομάδα των συνομηλίκων πιο εύκολα από άλλους εφήβους και είναι λιγότερο ώριμοι στις κοινωνικές τους συναναστροφές
Επιδεικνύουν πιο παρορμητική συμπεριφορά
Χαρακτηρίζονται από χαμηλότερη επιμονή στην εκπλήρωση των σχολικών τους καθηκόντων και των στόχων τους
Παρουσιάζουν μεγαλύτερη εξάρτηση από τους ενηλίκους
Εμφανίζουν χαμηλότερη αυτοεκτίμηση
Οι έφηβοι με ανεκτικούς – αδιάφορους γονείς μπορεί να αντιμετωπίσουν πολλές προκλήσεις. Κινδυνεύουν περισσότερο από άλλους εφήβους να υιοθετήσουν παραβατικές συμπεριφορές. Η χρήση ουσιών και αλκοόλ είναι υπερβολικά υψηλή σε αυτούς τους εφήβους (Jacobsen, 1994). Οι έφηβοι αυτοί εμφανίζουν σημαντικές αρνητικές αποκλίσεις στη συμπεριφορά τους, οι οποίες
μπορεί να φτάνουν τα όρια της διαταραχής.
Οι έφηβοι δημοκρατικών γονέων είναι πιθανότερο να έχουν θετική εξέλιξη και τα καταφέρνουν καλύτερα από τους άλλους εφήβους. Είναι πιο ευτυχισμένοι, έχουν μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση, είναι ανεξάρτητοι, πιο υπεύθυνοι και ώριμοι.
Έχουν καλύτερη σχολική επίδοση και σημειώνουν ακαδημαϊκά επιτεύγματα
Εμφανίζονται περισσότεροι επαρκείς στον κοινωνικό τομέα
Τι θέλουν οι έφηβοι από τους γονείς τους
- Επικοινωνία και διάλογο
- Εμπιστοσύνη
- Γνησιότητα και ειλικρίνεια
- Σωστά πρότυπα
- Αποδοχή και κατανόηση
- Όρια/ η πειθαρχία δεν συγχέεται με την τιμωρία και την καταπίεση
- Ενθάρρυνση
Ενισχύστε το αίσθημα του «ανήκειν»/ καλλιεργήστε προσωπικές σχέσεις στους εφήβους μέσω ομάδων συνομηλίκων
Η εφηβεία είναι μία ψυχολογικά ταραγμένη περίοδος.
Οι έφηβοι σήμερα, πέρα από τις αλλαγές σε βιοσωματικό και ψυχολογικό επίπεδο, έχουν ν’ αντιμετωπίσουν πολλά νέα κοινωνικά δεδομένα όπως είναι η οικονομική κρίση και η συνεχώς αυξανόμενη ανεργία, η έλλειψη διεξόδων, η υπεραπασχόληση των γονέων και το τεχνολογικό χάσμα των γενεών.
Χρειάζονται λοιπόν κατανόηση και αποδοχή, επικοινωνία και διάλογο, στήριξη και ενθάρρυνση, όρια και εμπιστοσύνη προκειμένου να καταφέρουν να ξεπεράσουν τη κρίση της εφηβικής ηλικίας και να μεταβούν ομαλά από την παιδική ηλικία στην ενήλικη ζωή.
Χρειάζεται επίσης ο καθένας από μας να αναλάβει τις ευθύνες που του αναλογούν και βοηθώντας τον έφηβο να ξεπεράσει την κρίση της εφηβείας τον βοηθάμε να εξελιχθεί σε κάτι ακόμα καλύτερο για το οποίο η κρίση γίνεται σκαλοπάτι.
Η Virginia Satir γράφει: «Οι ενήλικοι χρειάζεται να δημιουργήσουν το κατάλληλο περιβάλλον γι’ αυτή την ανάπτυξη, με την ίδια προσοχή που φτιάχνουν το σπίτι τους για να προσφέρει ασφάλεια στο μικρό παιδί. Είναι ανάγκη αυτό να γίνει με τρόπο που να προφυλάσσει την αξιοπρέπεια του εφήβου, να του αναπτύσσει την αίσθηση της αξίας του και να του προσφέρει χρήσιμες
οδηγίες.»
Οι δημοκρατικοί γονείς βασίζουν τη διαπαιδαγώγησή τους στην ισοτιμία, στην εμπιστοσύνη και στον αμοιβαίο σεβασμό. «Οι γονείς πρέπει πρώτα να σέβονται τον εαυτό τους, να αλλάξουν τον εαυτό τους και όχι να προσπαθήσουν να αλλάξουν τον έφηβο» (Ντινκμέγιερ & Μακαίη, 2000)
Ο έφηβος και η επιλογή του επαγγέλματος
Η στιγμή που επιλέγει το παιδί τον κλάδο που θα ακολουθήσει είναι μια ιδιαίτερα σπουδαία στιγμή επειδή θα είναι «επιλογή ζωής». Πρέπει λοιπόν να μετριαστεί το περιθώριο λάθους.
Πρόκειται για μια ευθύνη, για μια ενεργητική επιλογή που θα απασχολεί ένα μεγάλο μέρος του μέλλοντος του παιδιού και ενδεχόμενα να καθορίσει ένα τρόπο ζωής, ένα κοινωνικό
περιβάλλον και ένα οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο.
Για να επιλέξουν όμως σωστά, πρέπει να γνωρίσουν τις πιθανές διαφορετικές επιλογές σε αρκετό βάθος. Υπάρχουν πάντα πολλές επιλογές. Επίσης πρέπει να είναι αρκετά ώριμα ώστε να
ξέρουν ότι επιλέγουν τρόπο ζωής πιθανόν για πάντα
Η επιλογή επηρεάζεται σημαντικά από τα βιώματα που είχε το παιδί σε πολύ τρυφερή ηλικία ενώ καθοριστικό ρόλο έχει και η σχέση του με την οικογένεια και οι επιρροές που δέχεται από τις
παρέες του
H επιλογή του εφήβου έχει άμεση σχέση με την αυτοεκτίμηση που διαθέτει. Για ένα παιδί με χαμηλή αυτοεκτίμηση όλα τα επαγγέλματα ίσως του φαίνονται δύσκολα και φοβάται ότι δεν θα τα βγάλει πέρα σε κανένα. Πρέπει λοιπόν να τονωθεί η αυτοπεποίθησή του με κάθε τρόπο για να ελπίζει ότι θα τα καταφέρει στη ζωή του
Έρευνες δείχνουν ότι το παιδί μπορεί να στραφεί πιο εύκολα σε επαγγέλματα που είναι συγγενή με τις δραστηριότητες που το ενδιαφέρουν στον ελεύθερο χρόνο του. Αυτά που το παιδί επιλέγει με δική του πρωτοβουλία ως δραστηριότητα δείχνουν συχνά τη φυσική τάση ενός παιδιού προς ένα επαγγελματικό χώρο
Τα ρεαλιστικά κριτήρια για την επιλογή επαγγέλματος είναι:
- η έφεση ή η ικανότητα ή το ταλέντο ή η επιδεξιότητά του παιδιού
- τα ενδιαφέροντά του –κανείς δεν είναι καλός σε ένα επάγγελμα που
- δεν τον κεντρίζει
- τα πρακτικά ζητήματα –χρόνος, χρήμα κ.λπ.
- η προσωπικότητα του παιδιού –κοινωνικός ή κλειστός, τολμηρός ή
- διστακτικός, νευρικός ή ήρεμος…
- οι αξίες του εφήβου. Τι είναι πιο σημαντικό για τον έφηβο, έτσι όπως ο ίδιος ονειρεύεται την ζωή του; Να έχει μεγάλη επαγγελματική αναγνώριση, να έχει σταθερή και σίγουρη εργασία, να προσφέρει βοήθεια στους συνανθρώπους του, να αποκτήσει πολλά χρήματα, να έχει μια δουλειά που να τον ενδιαφέρει πολύ;
Μαρία Ξηρουχάκη, ψυχολόγος