Κατά το Συνοδικό της Ορθοδοξίας, Άγιοι είναι οι γνήσιοι θεράποντες του Χριστού. «Άγιοι είναι οι ευσεβείς ορθόδοξοι χριστιανοί, οι οποίοι δια μεν της τελείας αγάπης τους προς τον Θεόν και της ακριβεστέρας υπακοής των εις τον νόμoν Του ευηρέστησαν ενώπιον Του, δια δε της δωρεάς του Αγίου Πνεύματος ηγιάσθησαν, εθεώθησαν και έδοξάσθησαν υπό του Θεού, και ζώντες και μετά την κοίμησίν των... και δια της δοθείσης εις αυτούς παρρησίας πρεσβεύουν υπέρ ζώντων και κεκοιμημένων» (Επισκόπου Μελετίου, Αγιολογία).
Η ονομασία Άγιος δίδεται κατ' αρχάς στους Μάρτυρες που ομολόγησαν την πίστη τους στον Χριστό και γι' αυτό τους εθανάτωσαν (μαρτύρησαν). Μετά το τέλος των διωγμών η ονομασία δίνεται και σ' αυτούς που διακρίθηκαν για την άγια ζωή τους.
Τα μέλη της Εκκλησίας σέβονται και τιμούν τους Αγίους «εν λόγοις, εν συγγραφαίς, εν νοήμασι (με ύμνους και τροπάρια), εν θυσίαις (θ. Λειτουργίες), εν ναοίς, εν εικονίσμασι» (Συνοδικό Ζ Οικουμενικής Συνόδoυ), επειδή αυτοί απολαμβάνουν τιμή και δόξα στη Βασιλεία των ουρανών, έχουν παρρησία στο θρόνο του Θεού και μεσιτεύουν υπέρ ημών.
Προσφέρουμε την τιμή μας στους Αγίους όλους και στην Παναγία και στους αγίους Αγγέλους, αλλά λατρεία προσφέρουμε μόνο στον Τριαδικό Θεό, τον Πατέρα, τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα. Προσκυνούμε και ασπαζόμαστε τις Άγιες εικόνες των Αγίων τιμητικά (η προσκύνηση διαβαίνει στο πρωτότυπο, το εικονιζόμενο πρόσωπο και όχι στο υλικό της εικόνας) και του Θεού λατρευτικά (τιμητική - λατρευτική προσκύνηση).
Η Εκκλησία μας την τιμή αυτή στους Αγίους την εκδηλώνει:
α. Με ανέγερση Ναών στο όνομα τους και την τοποθέτηση ιερών λειψάνων τους στην Αγία Τράπεζα.
β. Με προσκύνηση των ιερών εικόνων και λειψάνων τους.
γ. Με θέσπιση εορτών προς τιμή τους.
δ. Με συγγραφή ασματικών ακολουθιών, εγκωμίων κ.λπ.
ε. Με επίκληση των πρεσβειών τους και πίστη στην αποτελεσματικότητα της μεσιτείας τους. Συγχρόνως μας προτρέπει να τους μιμηθούμε στο φρόνημα και τη ζωή τους, υπενθυμίζοντας μας το «Άγιοι γίνεσθε ότι εγώ Άγιος ειμί» (Α' Πέτρ. α', 16) και ότι «Μνήμη Αγίου, μίμηση Αγίου» (Πατέρες της Εκκλησίας).
Σ' αυτή τη μίμηση διευκολύνει η Εκκλησία τους πιστούς με την καθιέρωση εορτών προς τιμή τους. Και υπάρχουν:
α. Επέτειοι του Μαρτυρίου ή της κοιμήσεως των Αγίων. Η ήμερα αυτή ονομάζεται «μνήμη Αγίου» ή «γενέθλιος ήμερα» του Αγίου (εισήλθε - γεννήθηκε στην αιώνια ζωή)
β. Συνάξεις. Πρόκειται για εορτές που τελούνται την επόμενη ήμερα μιας Δεσποτικής ή Θεομητορικής εορτής. Συνάζονται οι πιστοί για να τιμήσουν το πρόσωπο το οποίο συμμετείχε ή συνέβαλε στην εορτή. Έτσι έχουμε: Σύναξη της Θεοτόκου στις 26 Δεκεμβρίου (αυτή εγέννησε τον Χριστό), Σύναξη του Προδρόμου στις 7 Ιανουαρίου (αυτός βάπτισε τον Χριστό), Σύναξη του αρχαγγέλου Γαβριήλ στις 26 Μαρτίου κ,λπ.
γ. Ευρέσεις και ανακομιδές ή μετακομιδές αγίων λειψάνων.
δ. Επέτειοι θαυμάτων και σπουδαίων γεγονότων από τη ζωή της Εκκλησίας ή των Αγίων.
Επί πλέον για να τιμηθούν όλοι μαζί οι Άγιοι, γνωστοί και άγνωστοι, θεσπίστηκε και η εορτή «Των Αγίων Πάντων», που εορτάζεται την πρώτη Κυριακή μετά την Πεντηκοστή.
Και οι πιστοί ανταποκρινόμενοι στη φροντίδα αυτή και αγάπη της Εκκλησίας προστρέχουν στους Ναούς για να τους τιμήσουν, αλλά και για να ζητήσουν την πρεσβεία και μεσιτεία τους: «Άγιε του Θεού... πρέσβευε υπέρ ημών». Αυτό το πνεύμα εκφράζει και το τροπάριο του Μεγάλου Αποδείπνου; «Κύριε, εί μη τους αγίους σου είχομεν πρεσβευτάς και την αγαθότητα σου συμπαθούσαν ύμιν, πώς ετολμώμεν, Σωτήρ υμνήσαι σε...».
1. Η ΘΕΟΤΟΚΟΣ
Αρχίζουμε την απαρίθμηση των Αγίων από την Θεοτόκο, η οποία είναι και ΠΑΝΑΓΙΑ. Το κύριο όνομα της Μητέρας του Θεού είναι Μαρία (Μαριάμ). Όλα τα αλλά είναι επίθετα - προσωνυμίες που δείχνουν ιδιότητες ή χαρίσματα της. Θεοτόκος λέγεται γιατί εγέννησε τον Χριστό πού είναι Θεός. Παναγία λέγεται γιατί συγκεντρώνει όλη την αγιότητα σε όλη τη ζωή της και στον υπέρτατο βαθμό. Αειπάρθενος λέγεται γιατί συνέλαβε εκ Πνεύματος Αγίου και γέννησε υπερφυσικά Θεό και Άνθρωπο μυστήριο που γίνεται κατανοητό μόνο με πίστη. Αυτό δηλώνεται στην Αγιογραφία με τα τρία αστέρια που έχει στο μέτωπο και ώμους της και σημαίνουν ότι η Παναγία ήταν Παρθένος προ του τόκου, κατά τον τόκο και μετά τον τόκο (τη γέννα).
Η Δέσποινα του κόσμου και Βασίλισσα των Ουρανών υπερέχει όχι μόνο των Αγίων όλων, αλλά και των αγίων Αγγέλων. Γι' αυτό χαιρετίζεται και τιμάται ως «Τιμιωτέρα των Χερουβείμ και ενδοξότερα άσυγκρίτως των Σεραφείμ». Μόνο η Αγία Τριάδα υπερέχει της Παναγίας. Γι' αυτό:
α. Κατέχει τα «Δευτερεία της Αγίας Τριάδος».
β. Στην Αγία Πρόθεση πριν από τους Αγγέλους και τους Αγίους αίρεται (βγαίνει) μερίδα πρώτα για την Παναγία.
γ. Εορτάζεται κάθε χρόνο περισσότερο από εννέα φορές: (1) 25 Μαρτίου - Ευαγγελισμός (2) 2 Ιουλίου - Κατάθεση άγιας Εσθήτος της (3) 15 Αυγούστου - Κοίμηση (4) 15 Αυγούστου - Κατάθεση αγίας Ζώνης της (5) 8 Σεπτεμβρίου - Γενέσιο (6) 28 Οκτωβρίου - Αγία Σκέπη (7) 21 Νοεμβρίου - Εισόδια (8) 9 Δεκεμβρίου -Σύλληψη Αγίας Άννας (9) 26 Δεκεμβρίου - Σύναξη της Παναγίας κ.α.
δ. Η Τετάρτη κάθε Εβδομάδας είναι αφιερωμένη στη Θεοτόκο.
ε. Υπάρχει πλήθος εορτών προς τιμή της ανευρέσεως παλαιών απωλεσθέντων εικόνων της.
στ. Υπάρχει μέγα πλήθος Εκκλησιών αφιερωμένων στη Χάρη της.
ζ. Καθιερώθηκαν οι Χαιρετισμοί της Θεοτόκου που ψάλλονται ολόκληρο το χρόνο, ιδιαίτερα όμως τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή ως Ακάθιστος Ύμνος με τέσσερις Στάσεις.
η. Ολόκληρος ο Αύγουστος είναι αφιερωμένος στην Παναγία μας: με την Κοίμηση της, τις Παρακλήσεις, τα Μεθεόρτια, τα Εννιάμερα και στις 31 με την κατάθεση της Αγίας Ζώνης με εορτή της Παναγίας τελειώνει το εκκλησιαστικό έτος.
θ. Οι Ακολουθίες όλων των εορτών της Εκκλησίας περιέχουν πλήθος τροπαρίων προς τιμή της Παναγίας και δεν υπάρχει ωδή Κανόνος Αγίου που να μην καταλήγει σε Θεοτόκιο, δηλ. τροπάριο που υμνεί την Παναγία μας.
Είναι κατά συνέπεια πλήρως δικαιολογημένη η απεριόριστη ευλάβεια και τιμή που έχει ο ορθόδοξος λαός στη Θεοτόκο Παναγία, και η καταφυγή του στις σωστικές μεσιτείες της προς τον Υιόν της. Και ο Χριστός, ο Υιός της, πάντοτε εισακούει τις αιτήσεις της και τις ικανοποιεί. Γι' αυτό λέγουμε ότι οι πρεσβείες της Παναγίας μας είναι σωστικές και αιτούμενοι την πρεσβεία της λέγουμε ή ψάλλουμε «Υπεραγία Θεοτόκε σώσον ημάς».
2. ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΑΓΓΕΛΟΙ
Οι Άγγελοι δημιουργήθηκαν πριν από τον άνθρωπο και πριν από τη δημιουργία του ορατού κόσμου. Είναι «Λειτουργικά πνεύματα εις διακονίαν αποστελλόμενα δια τους μέλλοντας κληρονομείν σωτηρίαν» (Έβρ. α', 14). Ως πνεύματα είναι αϋλοι και ασώματοι, δεν διακρίνονται σε φύλα, δεν πολλαπλασιάζονται ούτε αποθνήσκουν. Ο αριθμός τους είναι αναρίθμητος και χωρίζονται σε εννέα αγγελικά τάγματα:
Άγγελοι - Αρχάγγελοι - Δυνάμεις - Αρχαί - Εξουσίαι - Θρόνοι - Κυριότητες - Χερουβείμ - Σεραφείμ.
Πίστη της Εκκλησίας είναι ότι για κάθε άνθρωπο, Εκκλησία και πόλη υπάρχει Άγγελος φύλακας - προστάτης.
Το έργο των Αγγέλων είναι να υμνούν και να δοξολογούν τον Θεό ακατάπαυστα και να πρεσβεύουν σ' Αυτόν υπέρ των ανθρώπων. Επίσης αποστέλλονται από τον Θεό για να ενισχύουν, να βοηθήσουν ή να σώσουν ατομικά ή ομαδικά τους ανθρώπους που έχουν ανάγκη. Γενικά, είναι λειτουργοί της Θείας Πρόνοιας και στις εμφανίσεις τους, όταν ποτέ συμβεί (Αγγελοφάνειες) προσλαμβάνουν ανθρώπινη μορφή ανδρική ή νεανική. Έτσι εμφανιζόταν ο Αρχάγγελος Μιχαήλ (στην εποχή κυρίως της Παλαιάς Διαθήκης) και ο Αρχάγγελος Γαβριήλ (στην εποχή της Καινής Διαθήκης).
Η Εκκλησία μας κατεδίκασε τη λατρευτική τους προσκύνηση και τιμάει τους Αγγέλους όπως και τους Αγίους:
α. Με γιορτές προς τιμήν τους.
β. Αφιερώνοντας τη Δευτέρα κάθε εβδομάδας υμνολογικό σ' αυτούς.
γ. Βγάζοντας μερίδα «εις τιμήν και μνήμην τους» και μάλιστα αμέσως μετά τη μερίδα της Παναγίας.
δ. Με την ειδική ευχή του Αποδείπνου «Εις φύλακα 'Αγγελον», τον Παρακλητικό Κανόνα στο φύλακα Άγγελο και άλλον ένα στους Άγιους Αγγέλους.
Με αυτούς τους τρόπους δίδεται αφορμή στους πιστούς να ζητούν τη βοήθεια και τη μεσιτεία τους.
3. Ο ΤΙΜΙΟΣ ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ
«Ένας είναι ο Κύριος, δεύτερη 'ναι η Παναγιά, τρίτος ειν' ο Πρόδρομος,.». Ο άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος ακολουθεί μόνο την Παναγία και βρίσκεται πάνω από κάθε άλλο Άγιο της Εκκλησίας μας, σύμφωνα με το λόγο του Κυρίου «...ουκ εγήγερται εν γεννητοίς γυναικών μείζων Ιωάννου του Βαπτιστού» (Ματ. ια', 10).
α. Αναγνωρίζεται ως ο μεγαλύτερος των Προφητών, όπως αναφέρεται στο Απολυτίκιο του.
β. Υπήρξε Πρόδρομος του Κυρίου και προετοίμασε ζωντανούς και νεκρούς, όπως πάλι αναφέρεται στο Απολυτίκιο του, για να δεχθούν τον Χριστό.
γ. Ονομάστηκε και Βαπτιστής του λαού και του Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό.
δ. Υπήρξε και Μάρτυρας, γιατί αποκεφαλίστηκε επισφραγίζοντας το έργο του με το αίμα του.
ε. Εικονίζεται στα εικονοστάσια των Ναών (τέμπλο) κατά κανόνα αριστερά του Κυρίου.
στ. Η Εκκλησία βγάζει ειδική μερίδα στην Αγία Πρόθεση στο όνομα του.
ζ. Κάθε Τρίτη είναι υμνολογικά αφιερωμένη στη μνήμη του.
η. Τιμάται η μνήμη του έξι φορές το χρόνο (1) 7 Ιανουαρίου - Σύναξη (2) 24 Φεβρουαρίου - α' και β' εύρεση της τιμίας Κεφαλής του (3) 25 Μαΐου - γ' εύρεση της τιμίας Κεφαλής του (4) 24 Ιουνίου - Γενέθλια (5) 29 Αυγούστου - Αποτομή τιμίας Κεφαλής του και (6) 23 Σεπτεμβρίου - Σύλληψη.
4. ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΑΠΟΣΤΟΛΟΙ
Οι Άγιοι Απόστολοι εξελέγησαν από τον Κύριο και Τον υπηρέτησαν μέχρι θανάτου. Έγιναν φορείς της εν Χριστώ αποκαλύψεως, φωτίστηκαν από το Άγιο Πνεύμα με όλα τα χαρίσματα και αποτελούν τα θεμέλια της Εκκλησίας, η όποια γι' αυτό καλείται και «Αποστολική». Θεωρούνται ανώτεροι όλων των άλλων Αγίων.
Εκτός από τους δώδεκα Αποστόλους που αποτέλεσαν το στενό κύκλο των Μαθητών Του, ο Χριστός διάλεξε και άλλους έβδομήκοντα, οι όποιοι συμπλήρωναν το έργο των δώδεκα.
Η Εκκλησία τους τιμά τον καθένα σε ιδιαίτερη ημερομηνία του έτους αλλά και όλους μαζί τους δώδεκα στη Σύναξη των Αγίων Αποστόλων (στίς 30 Ιουνίου) και τους Εβδομήκοντα στις 4 Ιανουαρίου.
Έχει αφιερώσει υμνολογικά την ημέρα Πέμπτη της εβδομάδας για να τιμήσει αυτούς για το μεγάλο έργο τους, ενώ εξάγει ιδιαίτερη μερίδα στην Ιερά Πρόθεση για τους δώδεκα και εβδομήκοντα.
5. ΟΙ ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΟΙ ΠΑΤΕΡΕΣ
Αποστολικοί λέγονται οι Πατέρες που αποτέλεσαν την πρώτη μεταποστολική γενιά στην κορυφή της Εκκλησιαστικής Ιεραρχίας. Υπήρξαν μαθητές των Αποστόλων, συνοδοί, αυτόπτες και αυτήκοοι των Αποστόλων.
Τα γραπτά τους έργα έχουν μεγάλο κύρος, γιατί γράφτηκαν στους χρόνους αμέσως μετά τους Αποστόλους και διατηρούν πολλές Αποστολικές παραδόσεις.
Οι σημαντικότεροι από αυτούς είναι:
-Άγιος Κλήμης, επίσκοπος Ρώμης
-Άγιος Ιγνάτιος, επίσκοπος Αντιοχείας
-Άγιος Πολύκαρπος, επίσκοπος Σμύρνης
-Ο Ερμάς που έγραψε το έργο «Ποιμήν» και ο Παπίας, που έγραψε το έργο «Λογίων Κυριακών Εξηγήσεις».
6. ΟΙ ΙΣΑΠΟΣΤΟΛΟΙ
Τον τίτλο του Ισαποστόλου η Εκκλησία τον απένειμε σε Αγίους που αφιέρωσαν τη ζωή τους στη διάδοση του Χριστιανισμού.
Τέτοιοι ισαπόστολοι είναι:
-Η Αγία Φωτεινή η Σαμαρείτιδα (26 Φεβρουαρίου και Ε' Κυριακή από του Πάσχα).
-Η Αγία Μαγδαληνή η Μυροφόρα (22 Ιουλίου).
-Οι Άγιοι θεόστεπτοι βασιλείς Κωνσταντίνος και Ελένη (21 Μαΐου).
-Η Αγία Θέκλα (24 Σεπτεμβρίου).
-Οι Θεσσαλονικείς Φωτιστές των Σλάβων Κύριλλος και Μεθόδιος (11 Μαΐου).
-Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός (24 Αυγούστου).
-Η Αγία Νίνα της Γεωργίας.
-Ο Άγιος Βλαδίμηρος Βασιλιάς των Ρώσων.
-Η Αγία Όλγα κ.α.
7. ΟΙ ΙΕΡΑΡΧΕΣ - ΠΑΤΕΡΕΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
Πατέρες της Εκκλησίας ονομάζονται όσοι από τους κληρικούς της Εκκλησίας, κυρίως Επίσκοποι, διακρίθηκαν για:
-Την αγιότητα του βίου τους, ακολουθώντας πιστά τα ίχνη του Χριστού.
-Την ορθόδοξη διδασκαλία τους. Συστηματικά και ορθά ερμήνευσαν και εδίδαξαν την Αγία Γραφή.
-Την κοινή αναγνώριση τους από το πλήρωμα της Εκκλησίας.
Οι περισσότεροι από αυτούς έλαβαν μέρος στις Οικουμενικές ή Τοπικές Συνόδους, αγωνίστηκαν σθεναρά εναντίον των αιρέσεων και πρωτοστάτησαν στον αγώνα υπέρ της Ορθοδοξίας. Αυτοί συστηματοποίησαν τη διδασκαλία της Εκκλησίας με τους Όρους, (δογματικές αποφάσεις), των Οικουμενικών και Τοπικών Συνόδων, καθώς και με τους Κανόνες των συγγραμμάτων τους.
8. ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΜΑΡΤΥΡΕΣ
Οι Χριστιανοί που διώχτηκαν και βασανίστηκαν για την πίστη τους στον Χριστό και τελικά μαρτύρησαν, ονομάζονται Μάρτυρες.
Το μαρτύριο που είναι αποτέλεσμα ομολογίας της πίστεως στον Χριστό και την Ορθοδοξία είναι εθελούσια μίμηση του πάθους του Χριστού. Από την πρώτη Εκκλησία θεωρήθηκε ως βάπτισμα, «βάπτισμα δι' αίματος» και μάλιστα ανώτερο από το βάπτισμα «δι' ύδατος». Το μαρτύριο, όταν ο μάρτυρας έχει τις απαραίτητες προϋποθέσεις σωτηρίας, παρέχει πλήρη άφεση των αμαρτιών.
Μέγα νέφος Μαρτύρων δημιουργήθηκε στους τρεις πρώτους αιώνες του Χριστιανισμού από τους διωγμούς των ρωμαίων αυτοκρατόρων, οι όποιοι με δαιμονική μανία εκκίνησαν τον ένα διωγμό μετά τον άλλο εναντίον των Χριστιανών, φέροντες τα αντίθετα ακριβώς αποτελέσματα.
Οι Μάρτυρες διακρίνονται σε:
α. Μεγαλομάρτυρες (λόγω αντοχής και διαρκείας των βασανιστηρίων, λαϊκοί ή κληρικοί).
β. Ιερομάρτυρες (όσοι ήσαν ιερωμένοι).
γ. Οσιομάρτυρες και Οσιοπαρθενομάρτυρες (άνδρες ή γυναίκες μοναχοί ή ασκητές).
δ. Μάρτυρες (οι λαϊκοί).
ε. Παρθενομάρτυρες (οι νέες που ζούσαν στον κόσμο).
στ. Νεομάρτυρες (λαϊκοί και κληρικοί που μαρτύρησαν στην περίοδο της Τουρκοκρατίας, μετά από αυτή και όσοι θα μαρτυρούν μέχρι της συντέλειας του κόσμου).
9. ΟΙ ΟΜΟΛΟΓΗΤΕΣ
Όσοι ομολόγησαν τον Χριστό, αλλά δεν μαρτύρησαν -είτε γιατί οι διώκτες τους δεν τους βασάνισαν τόσο ώστε να αποθάνουν, είτε γιατί έπαυσαν τη δίωξη τους και απέθαναν τελικά με φυσικό θάνατο- ονομάζονται Ομολογητές.
Η Εκκλησία τιμά τους Ομολογητές βασιζόμενη στη διαβεβαίωση του Κυρίου «Πας όστις ομολογήσει εν εμοί έμπροσθεν των ανθρώπων, ομολογήσω καγώ εν αύτω έμπροσθεν του Πατρός μου» (Ματ. ι', 32).
10. ΟΙ ΑΠΟΛΟΓΗΤΕΣ
Ο Χριστιανισμός με την εμφάνιση του ανατάραξε τους θεσμούς της εποχής του και γι' αυτό θεωρήθηκε «Ιουδαίοις μεν σκάνδαλον, Έλλησι δε μωρία...» (Α'Κορ. α', 23) και κατηγορήθηκε και διώχθηκε.
Όσοι υπερασπίστηκαν θεωρητικά τον Χριστιανισμό και προέβαλλαν την αλήθεια του μπροστά σε αυτοκράτορες και γενικότερα μπρος στην πολιτική ρωμαϊκή εξουσία ή μπρος στην ιουδαϊκή ιεραρχία ονομάστηκαν Απολογητές.
Μετά τους Απολογητές των πρώτων αιώνων, Απολογητές εμφανίστηκαν και μετά την εξάπλωση του μωαμεθανισμού και ανέζησαν στους νεώτερους χρόνους προς απόκρουση των αθεϊστικών κηρυγμάτων.
Οι πιο γνωστοί Απολογητές των πρώτων αιώνων ήσαν οι Αθηναίοι Κοδράτος, Αθηναγόρας και Αριστείδης, ο Παλαιστίνος Ιουστίνος ο φιλόσοφος και μάρτυς, Κλήμης ο Αλεξανδρεύς, και οι αφρικανοί λατίνοι Τερτυλλιανός και Κυπριανός. Μετά τους διωγμούς απολογητικά έργα συνέγραψαν οι μεγάλοι θεολόγοι Πατέρες του Δ' και Ε' αιώνα.
11. ΟΙ ΟΣΙΟΙ
Μετά το τέλος των διωγμών επεκράτησε η άποψη ότι η ενάρετη ζωή εν Χριστώ είναι ισάξια με το μαρτυρικό θάνατο. Έτσι, εφαρμόζοντες το λόγιο «διό εξέλθετε έκ μέσου αυτών και αφορίσθητε (αποχωριστείτε)» (Β' Κορ. στ', 17), πολλοί εγκατέλειπαν τον κόσμο και αφιερώθηκαν στον Χριστό εξ ολοκλήρου. Αυτό θεωρήθηκε «μαρτύριο της συνειδήσεως» και εξομοιώθηκε με το «μαρτύριον του αίματος». «Μάρτυρες τη βουλήσει άνευ μαστίγων και διωγμών» (Μέγας Βασίλειος).
Αυτοί είναι οι Μοναχοί, οι Ασκητές και οι Αναχωρητές, που έζησαν ή σε Κοινόβια Μοναστήρια ή σε σπηλιές. Αποτέλεσμα της αυστηρής και ασκητικής αυτής ζωής είναι η κάθαρση, ο φωτισμός, και η χαρίτωσή τους με τις δωρεές του Αγίου Πνεύματος. Η προσφορά τους προς τον κόσμο με τις δεήσεις τους υπέρ του σύμπαντος κόσμου, τις ποικίλες θαυματουργικές επεμβάσεις τους, τις θεόπνευστες συγγραφές τους, τις οποίες και σήμερα απολαμβάνουμε και τους ποικίλους αγώνες τους υπέρ της Ορθοδοξίας, οδήγησε την Εκκλησία στην αναγνώριση τους ως εμπροσθοφυλακής του Σώματός της κατά των εχθρών της πίστεως και τους τιμά ως Όσιους και Θεοφόρους Πατέρες.
Μερικοί από τους επιφανέστερους Οσίους είναι ο Μ. Αντώνιος, ο Παχώμιος, Σάββας ο ηγιασμένος, ο Ευθύμιος, Θεοδόσιος ο Κοινοβιάρχης, Μακάριος ο Αιγύπτιος, Αθανάσιος ο Αθωνίτης κ.ά.
12. ΟΙ ΔΙΚΑΙΟΙ
Όλοι όσοι έζησαν προ Χριστού σύμφωνα με τον θειο Νόμο και με την ελπίδα της ελεύσεως του Μεσσία: Προπάτορες, Θεοπάτορες, Προφήτες, Πατριάρχες, Βασιλείς κ.λπ. λέγονται Δίκαιοι, (δηλαδή Άγιοι προ Χριστού).
Του Πρωτ. Γεωργ. Κουγιουμτζόγλου, από το βιβλίο "Λατρευτικό Εγχειρίδιο"
